2025 ANNUAL SAFETY REVIEW'da İnsan Faktörleri

Avrupa Birliği Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) tarafından yayımlanan 2025 Yıllık Emniyet İncelemesi (ASR), Avrupa sivil havacılık sistemindeki genel güvenlik durumuna dair kapsamlı bir analiz sunuyor. Bu rapor, ticari havayollarında görev yapan pilotlar için "insan faktörleri" bağlamında önemli dersler ve odak alanları içeriyor. Havacılık emniyeti, kazalardan ders çıkarma üzerine kurulu uzun bir geçmişe sahiptir ve proaktif Emniyet Yönetim Sistemleri, etkili risk yönetimi sayesinde sektörü daha emniyetli hale getirmiştir.

İşte EASA 2025 Yıllık Emniyet İncelemesinin ticari havayolu pilotlarını ilgilendiren insan faktörleri konularındaki ana çıkarımları:

1. Pilot Hataları ve Zorlu Durum Yönetimi En Yaygın Temel Nedenlerden Biri: Rapor, 2020-2024 yılları arasındaki ölümcül kazaların en yaygın temel nedeninin, uçuş ekibinin hataları veya karışıklığı ve/veya teknik arızaların veya şiddetli yağmur ve fırtınalar gibi kötü hava koşullarının yarattığı zorlu durumlarda uçuş ekibinin yönetimi ile ilişkili olduğunu belirtiyor. Bu durum, yaklaşma sırasında meydana gelen kazalarda özellikle belirgindir. Pilotların bu tür senaryolara karşı sürekli eğitim ve farkındalık içinde olmaları gerektiğinin altını çizmektedir. Uçak kontrol kaybı, pistten çıkma ve araziye çarpma ise en yaygın kaza sonuçları arasında yer alıyor.

2. İnsan-Makine Arayüzü Tasarımındaki Zorluklar: Rapora göre, emniyetli ve etkili insan-makine arayüzlerinin tasarımı devam eden bir zorluktur. Bu alanda ilerlemeler kaydedilse de, birçok uçak önceki kazalardan çıkarılan dersleri dikkate almayan eski tasarımlarla faaliyet göstermeye devam etmektedir. Bu durum, pilotların kokpit sistemleriyle etkileşimlerinde hata yapma olasılığını artırabilir.

3. Hava ve Pist Çarpışmaları Riskleri: Hava Trafik Yönetimi/Hava Seyrüsefer Hizmetleri (ATM/ANS) alanında, "hava çarpışması" (airborne collision) en yüksek risk puanına sahip KRA olarak tanımlanmıştır. Bunu, ikinci en yüksek risk puanına sahip "pistte çarpışma" (collision on runway) takip etmektedir. Hava çarpışmaları, havada uçaklar arasında veya uçaklar ile dronlar gibi diğer kontrol edilebilir hava nesneleri arasındaki gerçek veya potansiyel çarpışmaları içerir. Pistteki çarpışmalar ise uçak, araç veya kişi arasında pist üzerinde meydana gelen tüm gerçek veya potansiyel çarpışmaları kapsar. Bu riskler, pilotların çevresel farkındalık, iletişim ve trafik ayırma protokollerine sıkı sıkıya uymasının kritik olduğunu göstermektedir.

4. Nitelikli Mürettebat ve Eğitim Denetimindeki Eksiklikler: EASA'nın standardizasyon faaliyetleri, Ulusal Yetkili Makamların (NCA) emniyet denetim sorumluluklarını yerine getirme yeteneklerini izler. 2024 yılında tespit edilen önemli bir "acil emniyet endişesi (ISC)", uçuş ekibi eğitim ve kontrolü için geçerli gerekliliklere uyumun NCA'nın denetim faaliyetleri sırasında etkin bir şekilde doğrulanmamasından kaynaklanmıştır. Bu durum, niteliksiz uçuş ekibiyle operasyon yapılmasına yol açmıştır. Bu bulgu, pilotların niteliklerinin ve sürekli eğitimlerinin titizlikle denetlenmesinin hayati önemini ortaya koymaktadır.

EASA'nın Emniyet Yönetimine Yaklaşımı:

EASA, artan hacimdeki veriyi anlamlı emniyet istihbaratına dönüştürme yeteneğini geliştirmekte ve "Data4Safety" gibi büyük veri programlarına yatırım yapmaktadır. Bu, siber güvenlik ve emniyet olayları arasında çapraz korelasyon kurarak karmaşık riskleri daha iyi anlamalarını sağlar. Avrupa Risk Sınıflandırma Şeması (ERCS), kazaların potansiyel sonucunu ve gerçekleşme olasılığını ölçerek riskleri sınıflandırmada ek bir fayda sağlamaktadır.

Sonuç:

2025 Yıllık Emniyet İncelemesi, ticari havayolu pilotları için insan faktörleri konusunda sürekli öğrenme ve adaptasyonun önemini bir kez daha vurgulamaktadır. Pilotların sadece teknik becerilerini değil, aynı zamanda zorlu durum yönetimi, durumsal farkındalık ve kokpit kaynak yönetimi gibi teknik olmayan becerilerini de geliştirmeye devam etmeleri gerekmektedir. Endüstri genelinde, insan faktörlerine odaklanmak, teknolojik gelişmelerle birlikte emniyet operasyonların temelini oluşturmaya devam edecektir.