Havayollarında Psikolojik ve Psikososyal Güvenlik

Hem psikolojik hem de psikososyal güvenliği destekleyen bir havayolu ortamı yaratmak, sistemik eylem (şirket düzeyindeki yapısal müdahaleler) ve ilişkisel liderliğin (takım ve lider düzeyindeki kişilerarası etkileşimler) bir kombinasyonunu gerektirir. Bu ikili yaklaşım, hem bireylere hem de ekibe ve kuruluşa bir bütün olarak fayda sağlayacaktır.

İşte her ikisini de entegre etmek için havayolu şirketlerine ve pilotlara yönelik kullanılabilecek ipuçları:

A. Psikososyal Güvenliği Sağlamak İçin Sistemik Eylemler (Havayolu Şirketi Düzeyi)

Psikososyal güvenlik, iş koşullarından kaynaklanan ve zihinsel sağlığa yönelik sistemik riskleri yönetmeye odaklanır. Havayolu şirketleri bu alanda aşağıdaki adımları atabilir:

Net Beklentiler ve Sınırlar Belirleme:

• Havayolu şirketleri, rolleri ve sorumlulukları net bir şekilde tanımlamalıdır. Bu, pilotlar arasındaki rol belirsizliğini en aza indirerek gereksiz strese yol açan kafa karışıklıklarını önler. Örneğin, bir uçuş ekibindeki kaptan ve yardımcı pilotun görev ve yetki alanlarının net bir şekilde belirlenmesi, operasyonel akıcılığı ve psikososyal refahı destekler.

• Ulaşılabilir hedefler belirlenmeli ve iş yüklerinin yönetilebilir olması sağlanmalıdır. Pilotlar için uçuş saatleri, dinlenme süreleri ve görevlendirmeler adil ve sürdürülebilir olmalıdır.

• Özellikle yüksek stresli ortamlarda öngörülebilir programlar ve dinlenme/toparlanma süreleri sağlanmalıdır. Örneğin, havayolu şirketi, pilotların yorgunluklarını atabilmeleri için yeterli dinlenme süreleri ve uzun rotasyonlar sonrası toparlanma zamanları sağlamalıdır.

Düzenli Risk Değerlendirmeleri Yapma:

• Havayolu şirketleri, aşırı iş yükü, kötü ilişkiler veya toksik davranışlar gibi tehlikeleri belirlemek için psikososyal risk değerlendirme araçlarını kullanmalıdır. Bu değerlendirmeler, pilotların karşılaştığı sistemik stresi anlamak için anonim anketler veya odak grupları şeklinde yapılabilir.

• Belirlenen riskleri derhal azaltmak için harekete geçilmeli ve yapılan değişiklikler ekiple paylaşılmalıdır. Örneğin, bir pilot anketinde belirli bir uçuş rotasının aşırı yorucu olduğu ortaya çıkarsa, şirket bu rotanın programlamasını veya mürettebat rotasyonunu gözden geçirmelidir.

Kaynaklar ve Eğitim Sağlama:

• Hem yöneticiler hem de pilotlar, stres yönetimi, zihinsel sağlık farkındalığı ve etkili iletişim konularında eğitim almalıdır. Bu, pilotların kendi stres belirtilerini tanımalarına ve gerektiğinde destek aramalarına yardımcı olur.

• Çalışan Destek Programları (EAP'ler) ve zihinsel sağlık hizmetleri gibi destek kaynaklarına erişim sağlanmalıdır. Özellikle travmatik bir olay (örneğin, acil iniş) yaşayan pilotlara hızlı ve kolay bir şekilde psikolojik destek sağlanmalıdır.

B. Psikolojik Güvenliği Sağlamak İçin İlişkisel Liderlik (Pilotlar ve Takım Düzeyi)

Psikolojik güvenlik, bireylerin yargılanma veya cezalandırılma korkusu olmadan fikirlerini dile getirebildikleri, hataları kabul edebildikleri ve yapıcı tartışmalara girebildikleri bir ortamla ilgilidir. Kaptanlar ve filo yöneticileri gibi liderler bu ortamı şekillendirmede anahtar rol oynar:

Hassasiyet ve Açıklık Sergileme:

• Kaptanlar veya üst düzey pilotlar, kendi hatalarını kabul ederek ve öğrenilen dersleri paylaşarak hassasiyeti normalleştirmelidir. Örneğin, bir kaptanın yeni bir prosedürü uygularken karşılaştığı zorlukları veya yaptığı küçük bir hatayı dürüstçe paylaşması, diğer pilotların da benzer durumlarda kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlar.

• "Bir dahaki sefere neyi farklı yapabiliriz?" gibi açık uçlu sorular sorarak geri bildirimi teşvik etmelidirler. Uçuş sonrası brifinglerde bu tür sorular, ekip üyelerinin performanslarını yapıcı bir şekilde değerlendirmelerine olanak tanır.

• Karar alma süreçlerini şeffaf bir şekilde paylaşarak güven inşa etmelidirler. Bir uçuş sırasında alınan önemli bir kararın gerekçelerinin yardımcı pilotla veya diğer mürettebatla paylaşılması, onların da sürece dahil olduğunu hissettirir.

Kapsayıcı Bir Ortam Yaratma:

• Toplantılar sırasında, daha sessiz ekip üyeleri de dahil olmak üzere herkesten girdi alınması teşvik edilmelidir. Kokpit içi brifinglerde veya simülatör seanslarında, deneyim seviyesine bakılmaksızın her pilotun görüşleri sorulmalıdır.

• Fikirler takdir edilerek ve eylemlerle takip edilerek katkılar pekiştirilmelidir. Bir yardımcı pilotun ortaya attığı bir güvenlik önerisinin ciddiye alınması ve uygulanması, diğerlerinin de konuşma cesaretini artırır.

• Kesinti olmaması gibi toplantı kuralları oluşturularak tüm seslerin duyulması sağlanmalıdır.

Yapıcı Çatışmayı Destekleme:

• Anlaşmazlıklar bir tehdit yerine bir iyileştirme fırsatı olarak ele alınmalıdır. Örneğin, bir operasyonel prosedür hakkında ekip üyeleri arasında farklı görüşler varsa, bu farklılıklar kişisel bir saldırı olarak değil, daha iyi bir çözüm bulma fırsatı olarak görülmelidir.

• Saygılı tartışma için temel kurallar belirlenmeli ve konuşmaların çözümlere odaklanması sağlanmalıdır.

• Girdileri mevcut durumu zorlasa bile, ekip üyeleri konuşmaya teşvik edilmeli ve ödüllendirilmelidir. Bir pilotun, üst düzey bir kaptanın operasyonel kararında potansiyel bir güvenlik riskini fark edip bunu saygılı bir şekilde dile getirmesi teşvik edilmeli ve takdir edilmelidir.

C. Her İki Güvenlik Türünü de Kapsayan Ortak Önlemler

Bu önlemler hem şirketler hem de bireysel liderler tarafından uygulanabilir:

Düzenli Kontroller (Check-in'ler):

• Kaptanlar veya filo yöneticileri, iş yükü, stres faktörleri ve genel iyi oluş durumunu görüşmek için mürettebat üyeleriyle düzenli bire bir görüşmeler yapmalıdır. Bu görüşmelerde, pilotlara endişelerini veya fikirlerini dile getirme konusunda ne kadar güvende hissettikleri doğrudan sorulmalıdır.

• Geri bildirimlere göre hareket ederek çalışanların girdilerinin anlamlı değişikliklere yol açtığı gösterilmelidir. Örneğin, pilotların dile getirdiği bir programlama sorunu çözüldüğünde, bu çözümün geri bildirimleri sayesinde yapıldığı vurgulanmalıdır.

Hesap Verebilirlik ve Destek Dengesi:

• Pilotlardan performans beklentileri karşılanırken, başarılı olmaları için ihtiyaç duydukları destek sağlanmalıdır. Örneğin, yeni bir havalimanında uçacak pilotlara ek simülatör eğitimi veya mentörlük desteği sağlanabilir.

• Kişisel özellikler yerine davranışlara ve sonuçlara odaklanan, spesifik, yapıcı geri bildirimler verilmelidir. Bir simülatör seansı sonrası yapılan brifingde, pilotun manevra hataları yerine, manevrayı yaparken sergilediği davranış veya kararlar üzerine odaklanılmalıdır.

• Başarılar tanınmalı ve kutlanmalıdır. Güvenli ve sorunsuz tamamlanan uzun mesafeli bir uçuş operasyonu sonrası ekibin başarısı takdir edilmelidir.

• Bu yaklaşımları birleştirerek, bir havayolu şirketi pilotların hem fiziksel hem de zihinsel sağlığını koruyan, aynı zamanda iş birliği, yenilikçilik ve yüksek performansın teşvik edildiği bir ortam yaratabilir.

KAYNAKLAR

• Page, K. (t.y.). Psychological Safety: Two conversations leaders need to get right. Dr Kat Page.

• Heath, N. (2025, Temmuz 1). Psychosocial hazards laws: Is your business ready?. INTHEBLACK, CPA Australia.

• Türk Standardları Enstitüsü. (2021). TS ISO 45003: İş sağlığı ve güvenliği yönetimi — İş yerinde psikolojik sağlık ve güvenlik — Psikososyal riskleri yönetmek için kılavuz.