Kokpitte Karar Verme

Yeni dönem Non Technical Skills eğitimi güncelleme ve geliştirme hazırlıklarını sürdürürken Roger Hall'un Linkedin paylaşımına rastladım. Hall, doğuştan sahip olunmayan bir beceri olan "karar verme" konusuna ve bu konuda yapılanlara, yapılabileceklere dikkat çekiyor. Şöyle devam ediyor. Geleneksel olarak hafıza prosedürlerine ve uçuş becerilerine odaklanıldığında, mükemmel uçurulan bir uçak bile - pilotun geçerli bir iç karar süreci olmadan - risklerle karşı karşıyadır. Bu konu, sektör için kritik öneme sahiptir ve özellikle yeni katılanlar için her seviyede gerçek bir iyileştirme fırsatı sunar. Hepimizin beklenmedik durumlarla başa çıkmak için hazır "şablonlara" (kanıtlanmış zihinsel kalıplara) ihtiyacı var.

Her Kalıbı Kendiniz Geliştirmek veya Her Hatayı Kendiniz Yapmak Zorunda Değilsiniz

"İyi kararlar tecrübeden gelir, tecrübe ise kötü kararlardan doğar" sözü, birçok kişinin (ben de dahil) kabul etmek istemeyeceği kadar doğrudur. Öğrendiklerimizin çoğu günlük hayatımıza uygulanır.

İleri görüşlü havayolları ve havacılık kuruluşları, özel karar verme eğitimlerine yatırım yapıyor. Sadece simülatörde veya CRM sınıfında birkaç gün değil.

Bu doğrultuda günümüz havacılık profesyonelleri ile bu ve buna benzer teknik olmayan becerilerin geliştirilmesinde teorik bilgi ağırlıklı eğitimlerden ziyade daha uygulamalı ve süreci hayat katmayı sağlayacak tekniklere önem ve değer verilmelidir.

Hall konu ile ilgili bazı havayollarından örnekler paylaşmış.

• British Airways – Mentorluk & İnsan Faktörleri: BA, tecrübeli kaptanları mentor olarak görevlendirir ve teknik olmayan becerilere (özellikle karar verme, iletişim ve liderlik) odaklanan oturumlar düzenler. Vaka çalışmaları (örneğin, volkanik küller veya pistten çıkmalar) karar zincirlerini analiz etmek için kullanılır. Bilişsel önyargıları (doğrulama yanlılığı veya plana devam hatası gibi) tanımaya odaklanılır. Mentorlar, genç pilotların "farklı ne yapardım?" diye düşünmesine rehberlik eder.

• Lufthansa Grubu – Karar Verme Odaklı Hat Eğitimi (LOT): LH, Senaryo Temelli Uçuş Eğitimi (LOFT) programlarına sınıf oturumları ekler. Hat tecrübesine sahip kaptanlar, eğitim senaryolarındaki kararları tartışır. Gerçek vakalardan kararları savunma veya sorgulama içeren interaktif rol canlandırmalar yapılır.

• Qantas – "Paylaşılan Tecrübe" Atölyeleri: QF, kıdemli uçuş ekibi ve güvenlik danışmanları tarafından yönetilen "Güvenlik Liderliği" atölyeleri düzenler. Gerçek olaylar ve hangi kararların güvenli/riskli sonuçlara yol açtığı tartışılır. Kıdemli pilotların "keşke daha önce bilseydim" dedikleri paylaşımlara vurgu yapılır.

• FedEx – Kolaylaştırıcı Liderliğindeki Modüller: FX, pilot kolaylaştırıcıların yönettiği modülleri entegre eder. Yorgunluk altında karar verme, ekip koordinasyonu ve zaman baskısı analizine odaklanılır. Akran liderliğindeki sınıflar, etkili sonuçlar doğurur.

Hall Paylaşımı şu sorular ile sonlandırıyor.

Her profesyonel pilotun bu tür etkili ve verimli programlara maruz kalması gerekir. Soru şu:

• Kalıyorlar mı?

• Katılıyor musunuz, katılmıyor musunuz?

• Mentorluk eğitimi aldınız ve faydalı buldunuz mu?

Yorumlar - Görüşler

Roger Hall’un paylaşımına yapılan yorumları, görüşlerimizi ve uygulamaları şöyle sıralamak mümkün

1. Karar Verme Eğitimi Şart ama Yeterli Değil

Eğitim ve mentorluk önemli ama bu tek başına kazaları engellemeye yetmiyor. Sistemsel bir bakışa ve ortak bilişsel sistemin (joint cognitive system) dinamiklerde nasıl işlediğine bakmak yararlı olacaktır.

2. Proaktif Zihinsel Modeller Günlük Hayata da Yansır

Pilotlar genel olarak olasılıkları düşünmeye şartlıdır. Bu düşünce tarzı iş hayatına da taşar. Bazı pilot arkadaşlarımız eşinden önce sorunları fark ettiğini belirterek bu sezgisel hazırlığın önemini vurguluyor.

3. Kaptanlar İçin Karar Sürecinde Katılımcılık Esas

Karar vermeden önce ekip görüşünü almak; fikir çeşitliliği yaratır ve uçuş ekibi arasında güveni artırır. Öncelikle yardımcı pilotun görüşünü almak alışkanlık haline getirilmelidir.

Gelişim Alanları & Eleştiriler:

🔹 Belirsiz Organizasyonel Beklentiler

Bazı havayollarında kaptanların aldığı kararlar sonradan eleştiriliyor ama şirketin nasıl bir karar süreci beklediği açıkça tanımlanmamış.

🔹 Maliyet Engeli

Eğitimlerin genişletilmesi pahalı olarak görülüyor. Oysa sadece akış şemalarıyla bile standart karar kalıpları oluşturulabilir.

🔹 Eğitmen Yetersizliği

Çoğu eğitmen, karar verme ve teknik olmayan becerileri gözlemleme, analiz etme, şartlara ve sürece uydurma konusunda eğitilmemiş. Eğitmenlerin tüm sürece hakimiyeti ve açıklanması önemli.

🔹 Eski Eğitim Yöntemlerine Bağlılık

Eğitim gelişiyor olsa da birçok havayolu hâlâ eski CRM ve kontrol listesi eğitiminden öteye geçemiyor. Standart kalıpların dışına kurum kural ve prosedürleri çerçevesinde çıkılmalı.

Bölgesel Uygulama Örneği (Latin Amerika) : Top Fly Academy’de her pilot adayı, deneyimi ne olursa olsun şu 7 başlıkta eğitiliyor: yorgunluk, hata yönetimi, muhakeme ve karar verme, disiplin, etkili brief’ler, liderlik ve iş yükü.

💡 Duygusal Zeka ve Liderlik Tarzı

Karar verme süreci sadece teknik değil; kişinin karakteri, liderlik tarzı ve uçuş kokpitinde oluşturduğu atmosfer belirleyicidir. Duygusal zeka (EI), bu sürece bilinç kazandırır. Duygusal Zeka; psikolojik güvenlik ve ekip kaynak yönetimi konularında da önemli katkılar sağlayabilecek bir yaklaşımdır.

✨ İlham Veren Yorum

“Prosedür seviyesine yükselmeyiz, içsel hazırlığımızın seviyesine düşeriz." şeklinde yapılan bir yorum sonrası şu şekilde tamamlanmıştır. "Hudson Nehri iniş kararı sadece bilgi değil zihinsel hazır oluşla da ilgilidir hatırlatıyor.

Grup Tarafından Önerilen Eylemler:

✅ Karar Kalıpları İçin Akış Şemaları Oluşturulmalı

Teknik arıza, yön değişikliği, buzlanma gibi konular için standardize edilmiş karar akışları hazırlanmalı.

✅ Mentor Programları Yaygınlaştırılmalı

British Airways ve Qantas örneğindeki gibi deneyimli kaptanların liderliğinde karar analiz oturumları yapılmalı.

✅ Eğitimde Duygusal Zekaya Yer Verilmeli

Duygusal Zekâ, psikolojik güvenlik, liderlik ve insan faktörleri içeren modüller, teknik eğitimin tamamlayıcısı olmalı.

✅ Simülasyon Dışı Eğitim İçerikleri Artırılmalı

Simülatördeki uygulamalar yanı sıra; vaka analizleri, rol canlandırmalar, sanal atölyelerle gerçek dünya senaryoları işlenmeli.

Bu tartışma, karar verme becerilerinin eğitim sisteminde ne kadar ihmal edildiğini ve lider pilotlar yetiştirmek için mevcut yapının yeniden düşünülmesi gerektiğini net şekilde gösteriyor. Mentorluk, sistem tanımları, duygusal zeka ve deneyim aktarımı – hepsi geleceğin uçuş emniyeti için vazgeçilmez.