Konuşmanın Başarısı Neye Bağlı?

Nisan 2022 tarihli Current Opinion in Psychology dergisinde yer alan ve Michael Yeomans, Maurice E. Schweitzer ve Alison Wood Brooks tarafından yazılan "Sohbet Çevresi: Konuşmada Bilgisel ve İlişkisel Motivasyonları Belirleme, Önceliklendirme ve Takip Etme" başlıklı makale ilgimi çekti ve gündelik hayatımızın temelini oluşturan konuşmalar hakkında düşünme şeklimizi kökten değiştirecek çarpıcı bir teorik çerçeve sunduğu için sizinle paylaşmak istedim.

Yazarlar, bir konuşmanın başarısının ne anlama geldiğinin tamamen kişilerin hedeflerine bağlı olduğunu vurguluyor. Çoğu zaman, insanlar ortak anlayış oluşturmak, iyi bir izlenim bırakmak, eğlenmek veya karşıdaki kişiyi ikna etmek gibi aynı anda birden fazla hedefi takip ediyorlar. Bu karmaşık hedef yelpazesini anlamak için makale, Sohbet Amaçlarının Döngüsel Çerçevesi (The Conversational Circumplex) adını verdiği yeni bir çerçeve sunuyor.

Bu çerçeve, sadece akademisyenler için değil, hepimiz için konuşmayı bilişsel açıdan zorlu bir karar verme ortamı yapan şeyin ne olduğunu anlamak adına kritik bir temel sağlıyor.

Sohbet Amaçlarının Döngüsel Çerçevesi: İki Temel Boyut

İnsanlar sürekli iletişim kurar ve neredeyse her insan etkinliği bir konuşmayı içerir (yazılı, sözlü, senkron veya spontane olabilir). Bu çerçevenin temel yeniliği, konuşma motivasyonlarını iki kilit boyut boyunca sınıflandırmasıdır:

1. Bilgisel Boyut (Informational): Konuşmacının amacının, doğru bilgiyi verme ve/veya almaya ne ölçüde odaklandığı.

   • Yüksek Bilgisel Amaçlar: Konuşmacı, doğru bilgi alışverişi yapmaya heveslidir (bilgi vermek ve/veya almak).

   • Düşük Bilgisel Amaçlar: Odak, doğru bilgi alışverişi değildir. Konuşmacı zaman doldurmayı, gariplikten kaçınmayı veya bilgiyi gizlemeyi amaçlayabilir.

2. İlişkisel Boyut (Relational): Konuşmacının amacının, ilişkiyi kurmaya, sürdürmeye veya iyileştirmeye ne ölçüde odaklandığı.

   • Yüksek İlişkisel Amaçlar: Konuşmacı, güven inşa etmek, ortak anlayış bulmak veya birbirini tanımak gibi amaçlarla ilişkiyi geliştirmeyi hedefler.

   • Düşük İlişkisel Amaçlar: Konuşmacı, ilişkiyi dikkate almadan kendi kişisel çıkarlarını ilerletmeye çalışır.

Konuşma Hedeflerinin Haritası: Döngüsel Çerçeve

Bu makalenin kalbinde yer alan ve aşağıda görebileceğiniz konuşma1.pdf grafiği, yani Sohbet Amaçlarının Döngüsel Çerçevesi (The Conversational Circumplex), konuşma hedeflerini bu iki boyutta görselleştirir.

Bu grafik, konuşmacıların sahip olabileceği çok çeşitli amaçların küçük bir alt kümesini temsil eder. Yatay ve dikey eksenlerin kesişimi, hedeflerin dört ana kadrana nasıl dağıldığını gösterir. İnsanlar sosyal hayatlarında gezinirken, muhtemelen bu dört kadranın tamamında hedeflerin peşine düşerler.

1. Sağ Üst Kadran: Yüksek Bilgisel / Yüksek İlişkisel

Bu alandaki hedefler, hem anlamlı bilgi alışverişini hem de güçlü bir ilişki kurmayı amaçlar. Bu, sağlıklı işbirliği ve dürüstlüğün merkezidir:

• Brainstorm ideas (Beyin fırtınası yapmak).

• Be honest (Dürüst olmak).

• Seek advice (Tavsiye aramak): Hem bilgi edinmek hem de karşıdaki kişinin bilgisini onaylamak.

2. Sol Üst Kadran: Yüksek Bilgisel / Düşük İlişkisel

Bu hedefler, genellikle bir sonuca ulaşmak veya kişinin kendi statüsünü ilerletmek için bilgiyi kullanmaya odaklanır, ilişkiyi besleme niyeti düşüktür.

• Make a decision (Karar vermek).

• Persuade (İkna etmek).

• Claim credit (Başarıyı sahiplenmek): Kendi başarısı hakkında bilgi paylaşarak statüyü artırmak.

3. Sağ Alt Kadran: Düşük Bilgisel / Yüksek İlişkisel

Bu hedefler, sosyal uyumu, eğlenceyi veya gariplikten kaçınmayı önceliklendirir. Bilginin doğru olup olmadığı ikincil bir meseledir.

• Flatter (İltifat etmek): İlişkiyi iyileştirmeye odaklanır.

• Reminisce (Anıları yad etmek).

• Avoid awkwardness (Gariplikten kaçınmak).

4. Sol Alt Kadran: Düşük Bilgisel / Düşük İlişkisel

Bu alandaki amaçlar, bilgiyi kasıtlı olarak gizlemeyi veya ilişkiye zarar verme pahasına kişisel çıkarı ilerletmeyi hedefler.

• Assign blame (Sucu başkasına yüklemek).

• Deceive (Kandırmak).

• Conceal (Gizlemek).

Bu görselleştirme, konuşmacıların kendi kişisel hedeflerini somut bir şekilde düşünmelerine yardımcı olabilir: amaçlarının ne olduğunu, çok fazla mı yoksa çok az mı olduğunu ve bu amaçların çatışıp çatışmadığını görmelerini sağlar.

Konuşmanın Zorlukları: Neden Hata Yapıyoruz?

Yazarlar, konuşmanın bilişsel olarak yorucu bir karar verme ortamı olduğunu ve insanların hedeflerini belirlemekte, uzlaştırmakta ve bunları eyleme dökmekte sıklıkla hata yaptığını öne sürüyor. Bu zorluklar genellikle çatışan hedeflerden kaynaklanır.

1. Kişi İçi Çatışmalar (Intrapsişik Çatışmalar)

Bu, bir davranışın bir hedefi ilerletirken, başka bir hedefin aleyhine sonuçlanmasıdır.

• Örnek 1: Alçakgönüllü Övünme (Humble-bragging): Kendinizi tanıtmak istersiniz ancak övünçlü görünmek istemezsiniz.

• Örnek 2: Tavsiye Aramaktan Kaçınma: Tavsiyeden fayda sağlayabileceğinizi düşünseniz bile, yetersiz görünmek istemediğiniz için tavsiye almazsınız. Bu, yazarların "bozuk zihinsel modeller" (broken mental models) dediği durumlara örnektir, çünkü aslında ihtiyaç duyulan tavsiyeyi aramak yetkinlik algısını artırır.

Döngüsel Çerçeveye göre, çerçevenin üzerinde birbirine uzak olan hedefler, tek bir konuşmada aynı anda takip edilmesi daha zor olan hedeflerdir (örneğin, özür dilemek ve aynı zamanda suçu başkasına yüklemek).

2. Kişilerarası Çatışmalar (Interpersonal Çatışmalar)

Bu, bir kişinin hedeflerinin doğrudan karşı tarafın hedeflerine karşı çıktığı durumlardır.

• Örnek 1: Görüş Ayrılığını Dile Getirme (Voicing Dissent): Siz bildiklerinizi paylaşmak istersiniz; ancak partneriniz statüsünün sorgulanmasını veya çelişkiyle karşılaşmayı istemez.

• Örnek 2: Kaçamak Cevaplar (Dodging/Paltering): Siz açıkça yalan söylemeden bir sorudan kaçınmak istersiniz; karşı taraf ise dürüst bir cevap ister.

Başkalarının Amaçlarını Anlama Zorluğu

Çerçeve aynı zamanda başkalarının amaçlarını anlamanın neden zor olduğunu da gösteriyor. Konuşmacılar ego merkezci bir şekilde, kendi amaçlarımızın başkalarının amaçları hakkında bilgi verdiğine (örneğin, "Ben eğlenmek istiyorum, o halde sen de eğlenmek istiyor olmalısın") aşırı güvenebilirler.

Çözüm: Hazırlıklı Olmak ve Düşünmek

Makale, başarılı bir konuşmacı olmak için atılması gereken adımları özetliyor:

1. Kendi Amaçlarımızı Belirlemek: Başarılı konuşmacılar, kendi hedeflerini tanımalıdır. Döngüsel Çerçeve, kişilerin hedeflerinin ne olduğunu somut olarak düşünmelerine yardımcı olur.

2. Ön Hazırlık: Yazarlar, yalnızca 30 saniyelik bir ön düşünmenin bile daha verimli ve keyifli konular seçmeye yardımcı olabileceğini belirten çalışmaları hatırlatıyor. Konuşmaya kendi hedeflerimiz üzerine düşünerek hazırlanmak, niyetlerimizi eyleme dönüştürmemize de yardımcı olabilir.

Sonuç olarak, bu çerçeve sayesinde, bir sonraki konuşmamıza "Ne konuşmalıyım?" diye sormak yerine, "Bu konuşmada hangi bilgisel ve ilişkisel amaçları takip ediyorum ve bunlar birbiriyle çatışıyor mu?" diye sorabiliriz. Bu, konuşmalarımızın başarısını artırmak için güçlü bir başlangıç noktasıdır.

Kaynak

Yeomans, M., Schweitzer, M. E., & Brooks, A. W. (2022). The Conversational Circumplex: Identifying, prioritizing, and pursuing informational and relational motives in conversation. Current Opinion in Psychology, 44, 293–302. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2021.10.001