Mustafa Kemal Atatürk'ün Liderliği ve Liderlik Tarzları

Duygusal Zekâ ile ilgili konuları konuşurken genel olarak Daniel Goleman, Richard Boyatzis, Annie McKee tarafından hazırlanan “Primal Leadership” kitabındaki esasları dikkate alırız. Bu kitapta Duygusal Zekâ yetkinliklerinin de desteklediği 6 Liderlik tarzından (vizyoner, eğitici, demokratik, ilişkisel, kumandacı, hız belirleyici) bahsedilir. Duygusal Zekânın desteklediği bu 6 liderlik tarzını dikkate alarak Adnan Nur Baykal tarafından yazılan "Mustafa Kemal Atatürk'ün Liderlik Sırlarını" gözden geçirdim. Ortaya çıkan bilgiler şöyle tasnif edilebilir.

Vizyoner Liderlik Tarzı:

Bu tarz insanları ortak bir hedefe veya geleceğe yönelik heyecan verici bir vizyona doğru harekete geçirir. Kaynaklarınızda Atatürk'ün büyük hedefler belirlemesi, geleceğe yönelik umut aşılaması ve kararlı bir yön çizmesi tam da bu tarzla ilişkilendirilebilir.

• Atatürk'ün "Benim yaptığım işler birbirlerine bağlı ve birbirleri kadar lüzumlu şeylerdir. Siz bana yaptıklarım­ dan değil, yapacaklarımdan bahsediniz" sözü, onun sürekli geleceğe odaklanan ve yeni hedefler belirleyen vizyoner yönünü ortaya koyar.

• "Türkiye'nin düşünen kafalarını büsbütün yeni bir inançla donatmak. Bütün ulusa sağlam bir içgüdü vermek" sözü, milletin zihniyetini ve yönünü değiştirmeye yönelik büyük bir vizyonu ifade eder.

• Demiryolları inşası gibi projeler için "Bütün vatan bir demir kale haline gelecektir. Demiryolları yurdun tüfekten, toptan daha mühim bir emniyet silahıdır" demesi, ülkenin geleceği için belirlediği somut ve dönüştürücü bir vizyonu ve bunun stratejik önemini gösterir.

Eğitici (Koçluk) Liderlik Tarzı:

Bu tarz insanların uzun vadeli gelişimine odaklanır, onların güçlü yönlerini belirler ve bu yönleri geliştirmeleri için onlara rehberlik eder. Atatürk'ün çevresindekileri eğitme, onlara dersler çıkarma fırsatları sunma ve yeteneklerini ortaya çıkarma çabası bu tarzı yansıtır.

• Sofrasını bir "okula" benzetmesi, yanında çalışanların (aşçıbaşı dahil) not almasını istemesi ve kara tahta kullanması, onun bilgi paylaşmaya ve öğretmeye verdiği önemi, yani bir nevi eğitici rolünü gösterir.

• Bir köylüyle konuşurken bilmediği işe para koyup kaybedenlere dair ders çıkarması, yaşanmış olaylar üzerinden öğütler vermesi ve başkalarının deneyimlerinden yararlanmayı önermesi, bu tarzın örnekleridir.

• Amerikalı Büyükelçi Sherrill'in anlattığı gibi, konuları açıklarken kroki, harita veya şemalar çizerek anlaşılır kılması, bilgiyi aktarma ve öğretme çabasını gösterir.

• Vazife verdiği kişilerden kendi akıl, zekâ ve yeteneklerini kullanarak sorumluluk yüklenmelerini istemesi ve kendilerinden emir beklememeleri konusunda uyarması, onların gelişimini teşvik eden bir yaklaşımdır.

Demokratik Liderlik Tarzı:

Bu tarz, karar alma süreçlerine çalışanları dahil ederek katılımı ve bağlılığı artırır, ortak akıl yaratmaya çalışır. Atatürk'ün tartışmalara izin vermesi, fikirleri dinlemesi ve ortak karar alma çabası bu tarzı yansıtır.

• Bir konu hakkında gizli mütalaalarını yazılı olarak istemesi ve herkesin fikrini alması, karar alma sürecine katılımı teşvik ettiğini gösterir.

• Toplantılarda ve müzakerelerde, kendi fikirleriyle tamamen ters düşen fikirleri bile sonuna kadar dinleme sabrını göstermesi, demokratik bir tutumdur.

• Hilafetin kaldırılması gibi temel bir konuda bile, karşı çıkanları sabırla dinlemesi, kendi fikrinin nedenlerini açıklaması ve herkesin çekinmeden fikrini söylemesini istemesi, farklı seslere değer verdiğini gösterir.

• Aldığı kararları "arkadaşlarla verdiğimiz kararlar" şekline getirmeye çalışması, kararların ortak bir sürecin sonucu olarak algılanmasına önem verdiğini gösterir.

İlişkisel Liderlik Tarzı:

Bu tarz, insanlar arasındaki duygusal bağları güçlendirir, uyumu teşvik eder ve ekip ruhunu yaratır. Atatürk'ün insanlara değer vermesi, onlarla bağ kurması ve onların duygularına önem vermesi bu tarzla ilişkilendirilebilir.

• Halkın kendisini izlemesinden rahatsız olan yaverine kapıları kapatmamasını söylemesi, sofrayı halka yaklaştırması ve onların şerefine kadeh kaldırması, halkla yakın bir ilişki kurma ve onlara değer verme çabasıdır.

• Çalışanların katkılarını takdir etmenin onları motive edeceğini belirtmesi, takdire ve teşvike verdiği önemi gösterir.

• Gece uykusuz kaldığında bile, askerleri uyandırmamak için kimseye haber vermemesi, insan sevgisi ve empatisinin bir göstergesidir.

• Yeni bir teşkilat kurarken "cansız maddelerden" ziyade "adamdan" bahsetmenin gerektiğini vurgulaması, insan faktörüne ve doğru insanlarla bağ kurmaya verdiği önemi belirtir.

Kumandacı Liderlik Tarzı:

Bu tarz kriz anlarında veya hızlı karar gerektiren durumlarda net ve doğrudan emirler verir. Kaynaklarınızda Atatürk'ün savaş meydanında veya kritik anlarda aldığı hızlı ve buyurgan kararlar bu tarzı yansıtır.

• Çanakkale'de askerlerin tereddüt ettiğini görünce "Neden kaçıyorsunuz?" diye sorması, cevabı aldıktan sonra "Düşmadan kaçılmaz!" diyerek öne fırlaması ve "Süngü tak!" emrini vermesi, klasik bir kumandacı liderlik örneğidir. Tehlike anında soğukkanlılığını koruması.

• Durum gerektirdiğinde bilgiye dayanarak hızlı ve doğrudan karar verme yeteneği.

• Gereken anlarda net ve kararlı bir duruş sergilemesi, gerektiğinde otoritesini kullanabildiğini gösterir.

Hız Belirleyen Liderlik Tarzı:

Bu tarz, yüksek performans standartları belirler ve bu standartlara ulaşılması için hızlı bir tempo tutturur. Atatürk'ün kendi yüksek standartları, çalışma hırsı ve başkalarına ilham vermek için bizzat önderlik etmesi bu tarzla ilişkilendirilebilir.

• "Marifet bu yokluk içinde muvaffak olmaktır" sözü, imkansız gibi görünen şartlarda bile başarıya ulaşma yönündeki yüksek standardını ve beklentisini gösterir.

• "Mücadeleden zevk alın", "tükenmez bir enerjiniz, sonu gelmez bir mücadele aşkınız olsun", "hiçbir zaman üşenmeyin" gibi sözleri, kendi çalışma temposunu ve mücadelesini yansıtır ve başkalarını da bu yönde teşvik eder.

• Cesaret gerektiren işlerde ilk adımı kendisinin atması ve askerlere örnek olması, kendi belirlediği yüksek standardı bizzat uygulayarak tempo belirlemesi anlamına gelir.

• Sanatkarların ve kumandanların zirvede durmasını bilmeleri gerektiğini söylemesi, mükemmellik standardına ulaşıldığında bile dikkatli olmayı vurgular, bu da yüksek performans beklentisiyle ilişkilendirilebilir.

Bu konularda yorumlarınızı bekleriz.

Kaynaklar:

• Baykal, A. N. (2000). Yöneticiler için yeni bir bakış. Mustafa Kemal Atatürk’ün Liderlik Sırları. Sistem Yayıncılık.

• Goleman, D., Boyatzis, R., & McKee, A. (2002). Primal leadership: Realizing the power of emotional intelligence. Harvard Business School Press.