ICAO Safety Report 2025 Edition'da İnsan Faktörleri

ICAO'nun "Safety Report 2025 Edition" başlıklı raporunda insan faktörü konusu, havacılık emniyetinin çeşitli alanlarında önemli bir yer tutmaktadır. Rapor, insan performansının, refahının ve teknolojilerle etkileşiminin güvenliğe etkilerini hem tarihsel bağlamda hem de mevcut ve gelecekteki girişimlerle ele almaktadır.

İnsan faktörüyle ilgili öne çıkan tespit ve bilgiler şunlardır:

• Pilot Uçuş ve Görev Süreleri: 1949 yılından bu yana, pilotların uçuş ve görev sürelerinin uçuş emniyeti amacıyla sınırlandırılması ihtiyacı kabul edilmiştir. ICAO, operatörlerin, yorgunluğun uçuş güvenliğini tehlikeye atmamasını sağlamak için uçuş süresi limitleri belirlemesinden sorumlu olduğunu belirtmiştir.

• Personel Lisanslama ve Nitelikli Personel:

  • 1948'de kabul edilen ilk Standartlar ve Tavsiye Edilen Uygulamalar (SARP'lar) arasında "Personel Lisanslama" (Ek 1) da yer almıştır, bu da nitelikli personelin öneminin başından beri fark edildiğini göstermektedir.

  • Devletlerin güvenlik denetim sistemlerinin küresel etkin uygulama durumu değerlendirilirken, "nitelikli teknik personel" (CE-4) alanı %63.21 ile en düşük etkin uygulama seviyelerinden birine sahip olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, nitelikli insan kaynağı ihtiyacının hala önemli bir zorluk olduğunu göstermektedir.

• İnsan Performansı ve Refahı:

  • ICAO, 2021'de "Düzenleyiciler İçin İnsan Performansı El Kitabı" (Doc 10151) adlı yeni bir kılavuz yayımlamıştır. Bu kılavuzun temel amacı, havacılık sistemindeki insanların doğru şeyi yapmasını kolaylaştırmak ve olumsuz güvenlik sonuçlarını önlemektir.

  • Raporda sağlığın geliştirilmesi ve ruhsal refahın havacılık güvenliğini artırmadaki rolüne özel bir vurgu yapılmıştır. Germanwings kazasının 10. yıl dönümü anılırken, ICAO Ruh Sağlığı Çalışma Grubu'nun (MHWG) havacılıkta ruh sağlığı konularını aylık olarak tartışmaya devam ettiği belirtilmiştir.

  • "Havacılık Personelinde Sağlığın Geliştirilmesi ve Ruhsal Refah El Kitabı" adlı yeni bir ICAO el kitabının 2025 yılında yayımlanması planlanmaktadır. Bu kılavuz, tüm havacılık personeli için geçerli olacak ve havacılık tıbbı ile ruh sağlığına ilişkin bir sözlük ve akran desteği rehberliği içerecektir.

  • "Havacılık İşyerinde Maddelerin Sorunlu Kullanımının Önlenmesi El Kitabı" (Doc 9654) ve "Sivil Havacılık Tıbbı El Kitabı" (Doc 8984)'nın ilgili bölümleri de 2025'te yayımlanmak üzere güncellenmektedir.

  • Ticari pilotlar için belirlenen üst yaş sınırının bireyselleştirilmiş, risk tabanlı ve performansa dayalı bir standarda geçiş yapma olasılığı üzerinde durulmaktadır.

• Yeni Teknolojilerle İnsan Etkileşimi:

  • İnsansız Uçak Sistemlerinin (UAS) ve İleri Hava Hareketliliğinin (AAM) güvenli entegrasyonu önemli bir başlık olup, uzaktan pilotlu uçak sistemleri (RPAS) için operatör sertifikaları ve uzaktan pilot lisansları gibi düzenleyici çerçeveler geliştirilmektedir. Bu durum, insan operatörlerin (uzaktan pilotlar) bu yeni, yüksek otomasyonlu sistemlerdeki rolünün evrimini vurgulamaktadır.

  • ICAO, RPAS, UAS ve UTM (İnsansız Uçak Sistemleri Trafik Yönetimi) ile ilgili altı yapılandırılmış eğitim modülü geliştirmiştir.

• Operasyonel Güvenlik ve Emniyet Yönetimi:

  • Uçuş Esnasında Kontrol Kaybı (LOC-I), 2024'teki ölümlü kazaların önemli bir nedeni olan yüksek riskli olay kategorilerinden biri olarak tanımlanmıştır. LOC-I genellikle insan faktörleriyle, yani pilotların uçağın kontrolleriyle ve sistemlerle etkileşimiyle ilişkilidir. Fly-by-wire teknolojisi gibi yenilikler, bu tür olayları azaltmaya yardımcı olmaktadır.

  • Türbülansla karşılaşmalar (TURB) 2024'te en çok kazaya yol açan kategori olmuş ve ciddi yaralanmaların yaklaşık %75'ine neden olmuştur. Bu durumda pilotun karar verme yeteneği, yolcu farkındalığı ve kabin ekibinin tepkileri gibi insan faktörleri önem kazanmaktadır. Meteoroloji hizmetlerinin iyileştirilmesi ve gerçek zamanlı bilgi paylaşımı bu riskin azaltılmasında kritik rol oynamaktadır.

  • Pist güvenliği protokolleri, pilotlar, yer personeli ve hava trafik kontrolörleri için durumsal farkındalığı artıran önemli rehberlikler sağlamaktadır.

  • Emniyet Yönetim Sistemleri (SMS) ve Devlet Emniyet Programları (SSP), güvenlik risklerini yönetmede merkezi bir rol oynar ve doğası gereği insan faktörlerini içerir. ICAO, veri odaklı karar almayı desteklemek için emniyet istihbaratı ve emniyet performansı yönetimi üzerine atölye çalışmaları gibi destek faaliyetleri yürütmektedir.

  • Kaza İncelemesi Nihai Raporlarının Zamanında Yayımlanması da önemli bir insan faktörü bağlantısıdır. Bu raporlar, gelecekteki kazaları önlemek için uçuş emniyet eylemlerinin temelini oluşturur ve kazaların nedenlerini (insan hatası dahil) anlamak için kritik bilgiler sağlar.

• Bölgesel İşbirliği ve Kapasite Geliştirme: Bölgesel girişimler, devletlerin "insan ve finansal kaynakların" yeterli ve sürdürülebilir olmasını sağlamak, havacılık personeli için "eğitim yoluyla kapasite geliştirme" ve "teknik yardım" sağlamak gibi insan faktörüne odaklanan çabaları içermektedir.

Özetle, ICAO 2025 Emniyet Raporu, havacılık emniyetinde insan faktörünün çok yönlü bir bakış açısıyla ele alındığını, pilot yorgunluğundan ruh sağlığına, yeni teknolojilerin insan operatörler üzerindeki etkilerinden nitelikli teknik personele duyulan ihtiyaca kadar geniş bir yelpazede çalışmalar yürütüldüğünü ortaya koymaktadır.