Psikolojik Güvenlik Konusunda Pilot Yorumları

187 Havayolu Pilotu ile Mayıs 2025'de yapılan çalışma esnasında katılımcılara bazı sorular sorduk. Aldığımız cevapları ana başlıklar halinde tasnif ettik. Gruplarda bazı cevaplardan örnekler paylaştık.

Çalışma: Kokpitte Psikolojik Güvenlik Türk Pilotlar ile Bir Araştırma

SORU-1: "Kokpitte kendinizi daha rahat ifade edebileceğiniz bir ortam için neye ihtiyaç duyarsınız?"

Karşılıklı Güven

• Güven ortamının oluşturulması

• Ekip üyelerinin birbirine güvenmesi

• Kaptanın güven veren yaklaşımı

• Hataların yargılanmadan ele alınacağına güven

Örnek: “Yanımdaki kişiye güvenmem gerekli.”

Örnek: “Karşılıklı güven ortamının tesisi.”

Açık ve Etkili İletişim

• Açık iletişim kanalları kurulması

• Aktif dinleme ve açık sözlülük

• CRM (Crew Resource Management) ilkelerine uygun iletişim

• Görüş ve fikirlerin dikkate alınması

Örnek: “Açık iletişim, destekleyici yönetim tarzı.”

Örnek: “Doğru bir iletişim kanalı kurulmalı, kaptan bu konuda rol almalı.”

Samimiyet, Nezaket ve Hoşgörü

• Samimi ve içten ilişkiler

• Nezaket ve hoşgörüye dayalı ortam

• Güler yüz ve pozitif enerji

Örnek: “Samimiyet ve nezaket."

Örnek: “Güler yüz her zaman rahat ifade etmenin anahtarıdır.”

Kaptan / Lider Davranışı

• Kaptan pilotun kapsayıcı ve cesaretlendirici olması

• Liderin ego kontrolü ve empatik yaklaşımı

• Demokratik ve katılımcı liderlik

Örnek: “Kaptanın ön yargılı davranmaması, küçümseyici tavırlar sergilememesi.”

Örnek: “Kaptanın değer veren yaklaşımına ihtiyaç duyarım.”

Hata Kültürü ve Adil Yaklaşım (Just Culture)

• İnsan faktörünün (hatalar) bilincinde olmak

• Suçlayıcı değil, öğrenme odaklı bir yaklaşım

• Ceza korkusunun olmadığı bir ortam

Örnek: “Hataların yargılanmayacağı bilmek, ders çıkarılacağını bilmek.”

Örnek: “Hataları bildiren ekip üyelerinin yasal ve mesleki koruma altında olması.”

Şirket ve Organizasyon Desteği

• Şirket politikalarının iletişimi ve psikolojik güvenliği desteklemesi

• Kurum kültürünün bu değerlere uygun olması

• CRM eğitimlerinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi

Örnek: “Şirket kültürünün bunu desteklemesi lazım.”

Örnek: “Şirketin adil kültür ve suçlamama politikalarını uygulaması.”

Profesyonellik ve Mesleki Olgunluk

• Ego’dan arınmış profesyonel davranış

• Bilgi, donanım ve yeterlilik

• Mesleki bilince sahip uçuş ekipleri

Örnek: “Profesyonel ekip, profesyonel yaklaşım.”

Örnek: “Bilgi birikimi, özgüven ve ego savaşından kaçınmak.”

Ekip Uyum ve Tanışıklık

• Ekip üyelerinin birbirini tanıması

• Ekip içinde uyum ve birliktelik

• İlk uçuş öncesinde etkin tanışma brifingleri

Örnek: “Birbirimizi daha fazla tanımamız.”

Örnek: “Beraber ilk uçuştan önce ekip arkadaşını tanımaya yönelik girişim/brifing yapılmalı.”

Zaman ve Operasyonel Rahatlık

• Zaman baskısı olmaması

• Yeterli uçuş öncesi hazırlık

• Sakin, baskısız bir kokpit atmosferi

Örnek: “Ekibin birbirini tanıyabilmesi için biraz zaman.”

Örnek: “Yeterli uçuş öncesi hazırlık, kokpit ve zaman yönetimi.”

Bireysel Hazırlık ve Kişisel Yeterlilik

• Kendi bilgi ve yetkinliğine güven

• İfade etme becerisini güçlendirme

• Kendi rolünü bilme ve sınırlarını tanıma

Örnek: “Bilgi yönünden eksiksiz olmak, dokümanlara hakim olmak.”

Örnek: “Kendimi rahat ifade edebiliyorum, tecrübeli bir ekiple çalışıyorum.”

Özet Tablosu

Kategori	Öne Çıkan İhtiyaçlar
Karşılıklı Güven	Güven, samimiyet, suçlanmama
Açık ve Etkili İletişim	Açık kanallar, aktif dinleme, fikir paylaşımı
Kaptan / Lider Davranışı	Cesaretlendirme, empati, kapsayıcılık
Şirket ve Organizasyon Desteği	Politika ve kültür desteği, CRM eğitimleri
Hata Kültürü ve Adil Yaklaşım	Just Culture, suçlama yerine öğrenme
Profesyonellik ve Mesleki Olgunluk	Ego’suzluk, bilgi, deneyim, yeterlilik
Ekip Uyum ve Tanışıklık	Tanışma, uyum, brifingler
Zaman ve Operasyonel Rahatlık	Hazırlık, zaman yönetimi, sakin atmosfer
Bireysel Hazırlık ve Yeterlilik	Kişisel yetkinlik, kendine güven

SORU-2: Fatigue durumunun psikolojik güvenliğe etkisini kısaca değerlendirir misiniz?

Bilişsel ve Zihinsel Kabiliyet Azalması

• Dikkat dağınıklığı, muhakeme zayıflığı, öğrenme güçlüğü

• Algılama ve farkındalıkta azalma, prosedür hataları

Örnek: “Zihinsel yorgunluk; analiz, muhakeme ve farkındalık yetilerini azaltıyor.”

İletişim Problemleri

• Açık iletişimin bozulması, bilgi paylaşımının azalması

• Yanlış anlama ve yanlış yorumlama riskinin artması

• Çekingenlik ve kendini ifade edememe

Örnekler:

“Fatigue durumunda kişiler iletişime kapalı hale gelir.”

“Yorgunluk, ekip içi diyalogları ve bilgi paylaşımını azaltır.”

“Yanındaki kişinin fatigue olması güvenlik duygusunu zedeler.”

Artan Hata ve Risk

• Gereksiz risk alma davranışlarının ortaya çıkması

• Standart prosedürlerin ihmal edilmesi

Örnekler:

“Hata enflasyonu, tekrarlı ikazlara ve stres artışına yol açar.”

“Yorgunluk, go-around yerine sınırda iniş gibi risklere eğilim yaratabilir.”

Tahammül ve Sabır Azalması

• Tahammülsüzlük ve sabırsızlık

• Sinirlilik, huzursuzluk ve agresyon artışı

• Sosyal gerilim ve çatışma riskinin yükselmesi

Örnekler:

“Tahammül sınırları ve hoşgörü düşer.”

“Yorgun pilotlar daha sabırsız ve gergin olur.”

“Nezaket bariyerleri daha rahat kırılır.”

Psikolojik Güvenlik Üzerinde Baskı

• Güven ortamının zarar görmesi

• Yanlış tepkiler veya aşırı tepkiler nedeniyle ortamın gerilmesi

• Ekip içinde psikolojik güvensizlik algısının tetiklenmesi

Örnekler:

“Yorgunluk, psikolojik güvenlik algısını olumsuz etkiler.”

“Fatigue, ekip arkadaşında endişe ve tedirginlik yaratır.”

“Algısı zayıflayan kişi, sıradan ifadeleri bile olumsuz anlayabilir.”

Stres, Kaygı ve Duygu Durumu Bozulması

• Stres ve kaygı seviyesinin artması

• Endişe, anksiyete, tükenmişlik duygusu

• Umursamazlık ve motivasyon eksikliği

Örnekler:

“Yorgunluk, hata yapma korkusunu artırır.”

“Fatigue, bireyde umursamazlık yaratır.”

“Motivasyon, sabır ve iş birliği düşer.”

Liderlik ve CRM (Crew Resource Management) Etkileri

• Liderin (kaptanın) fatigue durumunu yönetme becerisi kritik hale gelir

• CRM uygulamalarının önemi artar

• Standard call-out ve prosedürler, yorgunluk ortamında ekstra önem taşır

Örnekler:

“Fatigue, kokpitteki CRM’i olumsuz etkiler.”

“Fatigue olduğunda lider konumundaki kişinin ılımlı yaklaşması gerekir.”

“Standard call-out uygulaması yorgunlukta daha hayati hale gelir.”

Kurumsal ve Sistemsel Faktörler

• Düzensiz uçuş programları ve kötü planlama yorgunluğu artırır

• Şirketlerin fatigue raporlarına anlayışla yaklaşmaması, mobbing algısını besler

• Yeterli dinlenme ve planlama sağlanmadan operasyon yapılması güvenliği zedeler

Örnekler:

“Fatigue, kurumsal baskılar nedeniyle gizlenebiliyor.”

“Şirket, uçuşa uygunluk ve istirahate önem vermeli.”

“Mobbing algısı psikolojik güvenliği düşürür.”

Fiziksel ve Biyolojik Etkiler

• Uyku eksikliği, biyolojik ritim bozulması

• Fiziksel enerji ve performans düşüşü

Örnekler:

“Fiziksel yorgunluk mental yorgunluğu da beraberinde getirir.”

“Yorgun beden, tam performans gösteremez.”

Olumlu / Nötr Yaklaşımlar

• Bazı pilotlar fatigue durumunda anlayışın arttığını belirtiyor

• Psikolojik güvenlikten bağımsız, sadece fiziksel güvenliği etkilediğini düşünenler var

• Fatigue’nin bireysel etkisine bağlı olarak değişen görüşler

Örnekler:

“Fatigue olan bireye anlayış artıyor, pozitif etkisi olabilir.”

“Fatigue psikolojik güvenliği değil, fiziksel güvenliği etkiler.”

“İnsan dürüstçe ifade etse, fatigue yönetilebilir.”

Genel Yorum

Fatigue, pilotların bilişsel kapasitesinden iletişim becerilerine, hata riskinden sosyal ilişkilerine kadar neredeyse tüm unsurları etkileyerek kokpitteki psikolojik güvenliği doğrudan tehdit etmektedir. Psikolojik güvenlik, sadece bireysel iyi niyetle değil, iyi planlanmış operasyonel süreçler, etkin CRM uygulamaları, liderlerin kapsayıcı tutumu ve şirketlerin adil kültür politikaları ile sağlanabilir. Fatigue, bu hassas dengeyi bozan en belirleyici risk faktörlerinden biridir.