Ticari Havayolu Kaptan Pilotlarının Karar Alma Süreçlerinde Yabancı Dilin Rolü

Ticari havayolu kaptan pilotlarının karar alma süreçleri, her zaman yüksek riskli ve anlık değerlendirme gerektiren durumlarla doludur. Peki, bu kritik kararları verirken kullanılan dilin bir etkisi olabilir mi? Bu soruyu, Psikolojik Bilimler dergisinde yayınlanan "Thinking More or Feeling Less? Explaining the Foreign-Language Effect on Moral Judgment" başlıklı bir araştırmanın bulguları ışığında ele alalım. Sayuri Hayakawa, David Tannenbaum, Albert Costa, Joanna D. Corey ve Boaz Keysar tarafından kaleme alınan bu çalışma, yabancı dil kullanımının ahlaki yargılar üzerindeki etkisini derinlemesine incelemektedir.

Araştırma, insanların ana dillerine kıyasla yabancı bir dil kullandıklarında, bir kişiyi beş kişiyi kurtarmak için feda etmek gibi faydacı (utilitarian) eylemleri kabul etmeye daha yatkın olduklarını ortaya koymuştur. Bu olgu, "ahlaki yabancı dil etkisi" (MFLE) olarak adlandırılır. Çalışma, bu etkinin altında yatan mekanizmayı araştırırken iki ana hipotezi karşılaştırmıştır:

• Duyguların Körelmesi Teorisi (Blunted-Deontology Account): Yabancı dil kullanımının, Sistemin 1'in (sezgisel, hızlı, zahmetsiz) duygusal veya sezgisel işleyişini körelttiği varsayılır. Örneğin, yabancı dilde okunan tabu kelimeler daha az duygusal tepki uyandırabilir. Bu teoriye göre, yabancı dilde karar verme, öldürme yasağı gibi deontolojik (sonuçtan bağımsız olarak belirli davranışları yasaklayan) kurallarla ilişkili duygusal tepkileri azaltarak, bir kişiyi feda etme isteğini artırır.

• Faydacılığın Artması Teorisi (Heightened-Utilitarianism Account): Bu teoriye göre, yabancı dilde yanıt vermek genellikle bilişsel olarak daha fazla çaba gerektirir ve düşünsel akıcılığı azaltır, bu da daha analitik (Sistem 2) düşünmeyi teşvik eder. Dolayısıyla, yabancı dil kullananlar faydayı maksimize etmeye daha fazla ağırlık verir.

Araştırmacılar, altı deney kullanarak ve "süreç ayrıştırma tekniği" (process-dissociation technique) ile deontolojik ve faydacı tepkileri ayrı ayrı ölçerek, yabancı dil kullanımının deontolojik tepkileri azalttığına dair net kanıtlar bulmuşlardır. Ancak, faydacı tepkileri artırmadığı ve hatta bazı deneylerde faydacılığı güvenilir bir şekilde azalttığı gözlemlenmiştir. Bu bulgu, yabancı dil kullanımının ahlaki seçimleri "daha fazla düşünerek" değil, "daha az hissederek" etkilediğini göstermektedir.

Ticari Havayolu Kaptan Pilotları İçin Değerlendirme:

Bu araştırma bulguları, yüksek stresli ve anlık karar verme gerektiren mesleklerdeki bireylerin davranışları hakkında bazı potansiyel çıkarımlar sunmaktadır.

• Duygusal Tepkilerin Yönetimi: Kaptan pilotlar, olağanüstü durumlarda (motor arızası, acil iniş vb.) hayat kurtaran kararlar almak zorundadırlar. Genellikle birden fazla dilde iletişim kurulan uluslararası havacılık ortamında, yabancı dil kullanımı, araştırmada belirtildiği gibi, "duygusal tepkileri körelterek" pilotun kararlarına duygusal yükün daha az etki etmesini sağlayabilir. Bu durum, anlık şok veya korku gibi duygusal tepkilerin, acil durum protokollerine dayalı rasyonel kararların önüne geçmesini engelleyebilir.

• Deontolojik Kuralların Etkisi: Havacılıkta, "zarar vermeme" gibi kesin kurallar çok önemlidir. Araştırmanın bulguları, yabancı dil kullanıldığında bu tür kurallara karşı duyulan duygusal direnişin azalabileceğini öne sürmektedir. Bu, teorik olarak, en iyi toplam sonucu (örn. yolcu güvenliğini) sağlamak için belirli bir "kuralı" esnetme potansiyelini artırabilir, ancak bu çok hassas bir dengedir ve havacılıkta katı protokollere uyum esastır.

• Bilişsel Yük ve Faydacılık: Çalışma, yabancı dil kullanımının bilişsel yükü artırabileceğini ve bunun bazı durumlarda faydacı tepkileri azaltabileceğini de belirtmektedir. Pilotlar, özellikle karmaşık acil durumlarda zaten yüksek bilişsel yük altındadır. Eğer yabancı dilde iletişim kurmak veya karar vermek bu bilişsel yükü daha da artırırsa, bu durum pilotun en fazla faydayı sağlayacak kararı vermesini potansiyel olarak engelleyebilir.

Sonuç olarak, "Thinking More or Feeling Less? Explaining the Foreign-Language Effect on Moral Judgment" araştırması, yabancı dil kullanımının ahlaki yargılarımızı duygusal tepkileri körelterek etkilediğini ortaya koymaktadır. Bu bulgular, doğrudan havacılıkla ilgili olmasa da, kaptan pilotlar gibi kritik ve yüksek sorumluluk gerektiren mesleklerdeki karar alma dinamiklerine, özellikle çok dilli ortamlarda, yeni bir bakış açısı sunmaktadır.