Kabin Ekipleri için Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık

Ticari hava yollarında görev yapan kabin ekipleri için "Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık" (Resilience and Human Factor) konusu, havacılık sektöründe insan faktörlerinin artan önemi göz önüne alındığında kritik bir yere sahiptir. Bu konu, bireylerin zorlu durumlar, beklenmedik olaylar ve yoğun stres altında dahi etkin bir şekilde işlevselliklerini sürdürebilmelerini sağlamak amacıyla derinlemesine incelenmektedir.

Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık Kavramının Tanımı ve Kökenleri

Duygusal dayanıklılık-yılmazlık, psikolojide 1970'li yıllardan beri üzerinde durulan ve Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından "zorluklardan hızla kurtulma kapasitesi" olarak tanımlanan bir kavramdır. Daha geniş bir ifadeyle, bu kavram, kişinin krizlere, çeşitli stresörlere ve/veya krizlere uyum sağlayarak durumsal farklılıklar gösteren veya yaşanan olaylara karşı direnç geliştirme kapasitesini ifade eder. Esasen, bu, bireyin olumsuzluklarla başa çıkma ve yaşadığı travmatik olayların üstesinden gelme yeteneğini tanımlar. Hayatta kalma, işlevselliği sürdürme ve hatta gelişme yeteneği olarak da görülebilir. Yılmazlık kelimesi Latince "resilio" kökünden gelmekte olup, "geri çekilme" veya "geri sıçrama" anlamına gelir. Bu, zorluklar karşısında esnek kalabilme ve olumsuzluklardan sonra eski haline dönebilme yeteneğine işaret eder.

Kabin Ekipleri İçin Duygusal Dayanıklılığın Kritik Rolü

Havacılık sektörü, doğası gereği yoğun stresli ve beklenmedik durumların yaşanabileceği bir alandır ve insan hatalarından kaynaklanan kazaların büyük bir oranını barındırması nedeniyle insan faktörleri konusunu her zaman gündeminde tutmuştur. Kabin ekipleri, pilotlar gibi operasyonel güvenlik ve yolcu memnuniyeti açısından merkezi bir rol oynarlar. Bu bağlamda, duygusal dayanıklılık, kabin ekipleri için vazgeçilmez bir niteliktir:

• Havacılığın Stresli Doğası: Kabin ekipleri, uzun çalışma saatleri, farklı zaman dilimleri arasında seyahat, acil durumlar (tıbbi acil durumlar, yangın, teknik arızalar), zorlu yolcu davranışları (agresif, korkmuş veya sorunlu yolcular) ve beklenmedik operasyonel değişiklikler gibi birçok stres faktörüne maruz kalırlar. Bu faktörler, ekiplerin fiziksel ve zihinsel sağlığını etkileyebilir. Duygusal dayanıklılık, bu tür durumlarla başa çıkabilme, paniklememe, soğukkanlı kalma ve etkin kararlar alabilme yeteneğini doğrudan etkiler.

• Uçuş Emniyeti ve Güvenliği: Kabin ekipleri, uçuş esnasında emniyet prosedürlerinin uygulanmasında ve acil durumlarda yolcuların tahliyesinde kilit rol oynar. Duygusal dayanıklılığa sahip ekipler, olumsuz olaylara karşı daha dirençli olup, emniyeti olumsuz etkileyebilecek potansiyel durumları bertaraf etme veya riskleri azaltma konusunda daha yetkindirler. Örneğin, bir acil durum anında korku veya panik gibi yıkıcı duyguların üstesinden gelerek soğukkanlı ve rasyonel kararlar almak, kazaların önlenmesinde belirleyici olabilir.

• İletişim ve Ekip Çalışması (Ekip Kaynak Yönetimi - EKY): Havacılıkta, Ekip Kaynak Yönetimi (EKY) ve Ekip Dayanıklılığı Gelişimi eğitimleri, EASA 2015 yılından itibaren zorunlu hale gelmiştir. Duygusal dayanıklılık; etkili iletişim, iş yükü yönetimi, çatışma yönetimi ve stres yönetimi gibi EKY'nin temel kavramlarıyla doğrudan ilişkilidir. Duygusal dayanıklılık, ekip içi uyumu ve işbirliğini artırarak olaylara daha etkin müdahale etmeyi sağlar. Kendi duygusal durumunu yönetebilen bir ekip üyesi, diğerlerinin duygusal durumlarını daha iyi anlayabilir ve ekibin genel performansına olumlu katkıda bulunabilir.

Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık Kapasitesini Anlama ve Artırma Yolları

Duygusal dayanıklılık-yılmazlık kapasitesi, içsel kaynakları geliştirerek ve duygusal zekayı kullanarak artırılabilir. Bu kapasiteyi artırmak için bazı önemli unsurlar şunlardır:

• Duyguları Tanıma ve Yönetme: Duygusal dayanıklılık, kişinin duyguların doğasını ve kaynaklarını anlamayı, farklı duyguları tanımlamayı ve yönetmeyi gerektirir. Duyguları bastırmak yerine, onları tanımak ve kabul etmek önemlidir. Örneğin, "Duygu Günlüğü" gibi araçlar, yaşanan durumun, hissedilen duygunun, bedensel belirtilerin, düşüncelerin ve davranışların etkisini analiz etmek için kullanılabilir. Bu günlük, kişiye duygusal farkındalık kazanmasında ve duygularına bilinçli tepkiler vermesinde yardımcı olur.

• Stresle Başa Çıkma ve Öz-Farkındalık: Stres, havacılıkta kaçınılmaz bir faktördür. Duygusal dayanıklılık, stresle etkili bir şekilde başa çıkmak için kişinin kendi duygusal ve zihinsel kaynaklarını kullanma becerisini içerir. Bireyin kendini ve duygusal durumunu bilmesi (öz-farkındalık) ve kontrol etmesi (öz-denetim), zorlu durumlar karşısında daha bilinçli ve kontrollü tepkiler vermesini sağlar. Havacılıkta kullanılan "I'M SAFE" kontrol listesi, kişinin uçuş öncesinde kendi fiziksel ve zihinsel sağlığını değerlendirmesine yardımcı olan bir araçtır. Bu kısaltma şunları ifade eder:

  • Illness (Hastalık)

  • Medication (İlaç alımı)

  • Stress (Stres)

  • Alcohol (Alkol kullanımı)

  • Fatigue (Yorgunluk)

  • Emotion (Duygu durumu)

• Olumlu Benlik İnancı ve Düşünce Yapısı: Kendi yeteneklerine inanmak, sürekli öğrenmeye açık olmak, sorunlar karşısında çözüm odaklı olmak ve yeni fikirlere açık olmak duygusal dayanıklılığı artırır. Bu, kişinin kendini geliştirebileceğine dair inancını da içerir. Olumlu bir benlik algısı, zorluklar karşısında yılmamak ve yeni çözümler bulmak için motivasyon sağlar.

• Sosyal Destek ve İlişkiler: Güçlü sosyal bağlar ve destek sistemleri, duygusal dayanıklılığın önemli unsurlarıdır. Kabin ekipleri için ekip arkadaşları ve yönetimden alınan destek, zorlu durumlarla başa çıkmada önemli bir rol oynar. Psikolojik ve duygusal destek programları, pilotlar ve kabin ekipleri için güvenli bir çalışma ortamı yaratmada ve dayanıklılıklarını artırmada etkilidir.

• Duygusal Çeviklik (Emotional Agility): Duygusal çeviklik, duygusal dayanıklılığı destekleyen kritik bir kavramdır. Duygusal çeviklik, duyguları tanıma, kabul etme ve onlara uygun tepkiler verme becerisini ifade eder ve duyguların bizi yönlendirmesine izin vermek yerine, onları bilinçli bir şekilde yönetme yeteneğidir. Dr. Susan David'e göre, duygusal çeviklik, duygulara takılı kalmak yerine, onlara esnek ve bilinçli bir şekilde yanıt verme yeteneğidir. Bu sayede, kişi duygusal deneyimlerini bir veriye dönüştürerek kendini geliştirebilir.

Beynin Duygusal Dayanıklılıktaki Rolü ve Eğitimlerin Önemi

Beynin ön bölgesinin (prefrontal korteks) dikkat yönetimi, kısa süreli sabır, planlama, yargılama ve problem çözme gibi birçok özelliği duygusal dayanıklılıkla yakından ilişkilidir. Limbik sistem ise duygusal deneyimlerin merkezidir, ancak ön beyin bu duyguları düzenleyerek rasyonel kararlar almamızı sağlar. Zorlu bir durum karşısında, limbik sistemden gelen korku veya panik gibi duyguların, prefrontal korteks tarafından işlenerek daha mantıklı ve kontrollü bir tepkiye dönüştürülmesi hayati önem taşır.

Bu nedenle, duygusal dayanıklılık eğitimleri, bu bilişsel ve duygusal süreçleri güçlendirmeyi hedefler. EKY/CRM eğitimleri, kabin ekiplerine stres yönetimi, iletişim becerileri, karar alma ve ekip içinde uyumlu çalışma konularında pratik araçlar sunar. Bu eğitimler, ekiplerin hem bireysel olarak hem de ekip olarak duygusal dayanıklılıklarını geliştirmelerine yardımcı olur.

Sonuç

Kabin ekipleri için duygusal dayanıklılık-yılmazlık, sadece bireysel bir özellik olmanın ötesinde, havacılık güvenliği ve operasyonel verimlilik için vazgeçilmez bir insan faktörüdür. Zorlu ve öngörülemeyen havacılık ortamında, kabin ekiplerinin duygusal olarak dirençli olmaları, hem kendi refahları hem de yolcuların güvenliği ve memnuniyeti için hayati önem taşımaktadır. Eğitimler, deneyimler ve sürekli gelişim yoluyla bu kapasitenin artırılması, ekiplerin zorlu durumlar karşısında soğukkanlı, rasyonel ve etkili kararlar alarak kazaları önlemesine ve yüksek düzeyde hizmet sunmaya devam etmesine olanak tanır.

Kaynaklar

• Duygusal Zeka Neden IQ’dan Daha Önemlidir? Daniel Goleman, Varlık Yayınları; İstanbul 1996

• İşbaşında Duygusal Zekâ, Daniel Goleman, Varlık Yayınları, İstanbul. 1998

• Yeni Liderler, Daniel Goleman, Richard Boyatzis, Annie McKee,  Varlık Yayınları, İstanbul 2002

• Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık ve İnsan Faktörleri. Mumkule, A. (2021). V. Önen (Ed.) Havacılıkta İnsan Faktörleri. Nobel Akademik Yayıncılık.

  
  

Serinin Diğer Yazıları:

• Kabin Ekipleri için Duygusal Zekâ (DZ)

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) - Öz Bilinç

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) - Öz Yönetim (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) - Sosyal Bilinç (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) - İlişki Yönetimi (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) Gelişimi (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekipleri için DZ (EQ) Ölçme ve Koçluk (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekiplerinin Duygusal Zekâsı - Harrison Assessments Değerlendirmesi (kısa süre sonra yayımlanacak)

• Kabin Ekipleri için Duygusal Dayanıklılık-Yılmazlık

• Uçak Kabin Amirlerinin Duygusal Zekâsı (araştırma sonucu)