Havayolu Pilotlarının “TA Çalışma Tarzları”

Anahtar Eğitim
9 Eyl
4 dakikada okunur

Havacılıkta Transaksiyonel Analiz Çalışma Tarzları: Türk Sivil Havacılığında Bir Çalışma

Ayça MUMKULE ERŞİPAL & Eray BECEREN – Anahtar Eğitim

Havacılık, teknolojik ilerlemelerle birlikte her geçen gün daha emniyetli hale gelen bir sektör olarak öne çıksa da, insan faktörü bu sistemin en kritik ve dinamik bileşeni olmayı sürdürmektedir. Özellikle kokpit ekibinin performansı, uçuş emniyetini doğrudan etkileyen en önemli unsurdur. Pilotların teknik yeterlilikleri kadar, psikolojik profilleri, stres yönetim becerileri ve birbirleriyle olan iletişim dinamikleri de uçuş operasyonlarının başarısında belirleyici bir rol oynar.

Transaksiyonel Analiz (TA) kuramı çerçevesinde şekillenen çalışma tarzları—Acele Et, Mükemmel Ol, Başkalarını Memnun Et, Çok Çabala, Güçlü Ol—pilotların mesleki davranışlarını, karar alma süreçlerini ve ekip içi etkileşimlerini derinden etkileyen psikolojik dinamiklerdir. Bu tarzlar, pilotların yetiştirilme süreçlerinden, mesleki kültürden ve bireysel kişilik özelliklerinden beslenir.

Bu yazıda, 369 pilot ile yapılan bir anketin sonuçlarını temel alarak, pilotların TA çalışma tarzları profilini çok boyutlu bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. İlk değerlendirmede, pilotların genel profilindeki baskın tarzlar ortaya konmuş; ikinci analizde, bu tarzların kokpitteki psikolojik güvenlik üzerindeki etkileri irdelenmiş; üçüncü çalışmada ise, bu psikolojik dinamiklerin öğretmen pilot (TRI/LTC) yetkinlikleri açısından nasıl yönetilmesi gerektiği tartışılmıştır.

Amacımız, pilotların güçlü yönlerini vurgulamanın yanı sıra, özellikle "Mükemmel Ol" ve "Başkalarını Memnun Et" gibi yaygın tarzların yaratabileceği risklere dikkat çekmek ve bu riskleri azaltmaya yönelik öneriler sunmaktır. Çünkü uçuş emniyeti, yalnızca teknik prosedürlerin bilinmesiyle değil, bu prosedürlerin insan doğasıyla uyumlu bir şekilde uygulanmasıyla mümkün kılınır.

İşte, gökyüzündeki hayati rollerin arka planındaki psikolojik desenlere dair bir serüven…

1. Acele Et (Hurry Up)

Bu tarz, kişinin sürekli bir acelecilik ve zaman baskısı içinde hissetmesiyle karakterizedir. Çok hızlı konuşabilir, işleri bir an önce bitirmeye çalışabilir ve dinlenmekte zorlanabilir.

Değer Aralığı: 3 - 34
Ortalama Puan: ~17.2

Değerlendirme:

Ortalama puan nispeten düşük, bu da pilotların genel olarak aşırı bir "acele et" baskısı hissetmediğini gösteriyor.
Ancak, 25 ve üzeri puan alan (yüksek baskıya sahip) bir grup pilot bulunmaktadır (Örn: 34, 30, 29, 29, 28). Bu pilotlar, özellikle yüksek tempolu ve zaman kritik durumlarda (örn: acil durum prosedürleri, iniş-kalkışlar) aşırı stres yaşıyor olabilir veya kararlarını gereğinden hızlı verme eğiliminde olabilirler.
Düşük puanlar (örn: 3, 4, 5, 6), bu davranış kalıbının bu bireyler için birincil bir motivasyon kaynağı olmadığını gösterir.

2. Mükemmel Ol (Be Perfect)

Bu tarz, hata yapmaktan aşırı korkma, en ufak detaylara takılma ve her şeyin kusursuz olması için aşırı çaba gösterme eğilimidir. Titiz planlamayı ve kontrolü severler.

Değer Aralığı: 10 - 34
Ortalama Puan: ~24.7

Değerlendirme:

Bu, en yüksek ortalama puana sahip çalışma tarzıdır. Bu sonuç, pilotluk mesleğinin doğasıyla son derece uyumludur.
Havacılık, prosedürlere, kontrol listelerine ve hatasız çalışmaya mutlak bir bağlılık gerektirir. Yüksek "Mükemmel Ol" puanları, pilotların bu mesleki standardı içselleştirdiğinin bir göstergesi olabilir.
30 ve üzeri puan alan çok sayıda pilot vardır. Bu, ekipteki birçok bireyin detaylara odaklandığını ve yüksek kalite standartlarını koruduğunu gösterir. Ancak aşırıya kaçtığında, karar vermeyi yavaşlatabilir veya kendisine ve ekibine gereksiz stres yaratabilir.

3. Başkalarını Memnun Et (Please Others)

Bu tarz, kişinin kendi ihtiyaçlarından önce başkalarının ihtiyaçlarını, onayını ve beğenisini kazanmayı ön planda tutmasını içerir. "Hayır" demekte zorlanabilirler.

Değer Aralığı: 14 - 40
Ortalama Puan: ~27.4

Değerlendirme:

Bu, mutlak olarak en yüksek ortalama puana sahip çalışma tarzıdır.
Bu durum, ekip çalışmasının (pilot ve first officer), kabin ekibiyle koordinasyonun ve en önemlisi yolcuların memnuniyet ve emniyetinin mesleğin merkezinde olmasıyla açıklanabilir.
Pilotlar, doğaları gereği "hizmet etmeye" ve "güven vermeye" programlanmışlardır. Ancak, çok yüksek puanlar (35-40), bir pilotun otoritesini korumak veya gerekli talimatları verip hataları işaret etmek yerine uyumlu olmaya çalışması gibi istenmeyen durumlara yol açabilir. Uçuş emniyeti, bazen "memnun etmemeyi" gerektirebilir.

4. Çok Çabala (Try Hard)

Bu tarzdaki kişiler sürece, çabaya odaklanır ve sonuçtan çok "denemenin" önemli olduğuna inanır. "Daha çok denemeye" ve "daha fazla çaba göstermeye" vurgu yaparlar.

Değer Aralığı: 8 - 38
Ortalama Puan: ~24.3

Değerlendirme:

Ortalama puan oldukça yüksektir ve "Mükemmel Ol" ile benzer seviyededir.
Bu, pilotların sürekli öğrenmeye, simülatör eğitimlerine ve kendilerini geliştirmeye verdikleri önemi yansıtıyor olabilir. "Yeterince iyi" olmadıklarını düşünerek sürekli daha fazlasını deneyebilirler.
En yüksek puan (38) oldukça dikkat çekicidir ve bu bireyin aşırı çaba gösterme konusunda güçlü bir içsel baskı hissettiğini gösterir. Bu, tükenmişliğe yol açabilecek bir durumdur.

5. Güçlü Ol (Be Strong)

Bu tarz, duyguları bastırma, zorluklar karşısında dayanıklı ve duygusuz görünme eğilimidir. Zayıf görünmekten kaçınırlar ve duygusal desteğe ihtiyaç duymadıklarını düşünürler.

Değer Aralığı: 12 - 32
Ortalama Puan: ~22.1

Değerlendirme:

Ortalama puan diğer dört tarza kıyasla nispeten daha düşüktür, ancak yine de anlamlı bir seviyededir.
Bu, pilotluk mesleğinin stereotipi ile örtüşür: "Sakin, soğukkanlı ve güçlü". Kriz anlarında paniğe kapılmamak ve duyguları kontrol altında tutmak hayati öneme sahiptir.
Ancak, bu tarzın aşırı olması, pilotun kendi stres seviyesini inkâr etmesine, yardım istemekten kaçınmasına (örneğin, yorgunluk veya psikolojik sıkıntı) ve ekip içi iletişimi zayıflatmasına neden olabilir. "Güçlü Ol" takımının uçuş emniyeti için bir risk faktörü olabileceği literatürde tartışılmaktadır. Çünkü bu çalışma tarzı aynı zamanda kişinin ekibinden beklentilerini de içerir.

Genel Özet ve Çıkarımlar

1. Mesleki Uyum: Pilotların profilinde "Mükemmel Ol" ve "Başkalarını Memnun Et" tarzlarının öne çıkması, mesleğin gereklilikleriyle (prosedürlere bağlılık, emniyet, hizmet) son derece tutarlıdır.

2. Potansiyel Risk Alanları:

Aşırı Mükemmeliyetçilik: Acil durumlarda esnek düşünmeyi engelleyebilir; "mükemmel çözüm" bulana kadar zaman kaybedilebilir.
Aşırı Memnun Etme Odağı: Otoriteyi korumayı zorlaştırabilir. Örneğin, hava trafik kontrolünün veya şirket yönetiminin emniyeti riske atan bir talebine "hayır" demekte zorlanılabilir.
Aşırı Güçlü Görünme Çabası: Yorgunluk, stres veya psikolojik sorunlar gizlenebilir, bu da eleştirilemezlik yaratıp önemli hatalara yol açabilir (Örn: "Captainitis" - kaptanın hatasına müdahale edememe).

3. Güçlü Yönler: Bu profil, rutin operasyonlarda yüksek emnniyet standartlarının, titizliğin ve ekip uyumunun korunmasını sağlayan bir profil olarak görülebilir.

4. Kişisel Farklılıklar: Ortalamalar genel bir eğilimi gösterirken, bireysel puanlarda çok büyük farklılıklar vardır. Her pilotun kendine özgü bir driver kombinasyonu vardır.

Sonuç:

Bu veri seti, pilotların mesleklerinin gerektirdiği davranış kalıplarını güçlü bir şekilde içselleştirdiklerini göstermektedir. Kritik nokta, bu güçlü "sürücülerin" olumlu yönlerinden faydalanırken, aşırıya kaçtıklarında oluşturabilecekleri potansiyel risklerin farkında olmak ve bireysel seviyede bu dengenin nasıl kurulduğunu anlamaktır. Bu tür anketler, kişisel farkındalığı artırmak ve ekip içi iletişimi güçlendirmek için değerli bir araçtır.

KAYNAK:

Eğitmenler İçin Transaksiyonel Analiz, Julie Hay, Nobel Akademik Yayıncılık.

*********************