Türk Kültür Yapısı Işığında Pilot Akran Destek Programlarına Bakış

Ayça Mumkule Erşipal
3 gün önce
4 dakikada okunur

Pilot Akran Destek Programları'nın Türk havacılık sektöründe etkinliğini, Erin Meyer'in kültür boyutları çalışması ve Türk kültürünün belirleyici özellikleri üzerinden irdelediğimizde, Türk kültürel kodlarına uyarlanmış bir Pilot Akran Destek Sistemi (PADS) modelinin başarı şansının, evrensel olduğu belirtilen modelin başarı şansından daha yüksek olduğu düşünülmektedir. Bu düşünceye esas olan konu başlıkları aşağıda sıralanmaktadır.

Kültürün Güvenlik ve Desteğe Etkisi

Havacılıkta teknik standartlar, kurallar vb. evrensel olsa da insan ilişkileri ve iletişim biçimleri büyük ölçüde kültüreldir. Sözgelimi, Batı Avrupa’lı pilotla bir Türk pilotun "yardım isteme", "eleştiri alma" ve/veya "otoriteye karşı gelme" eşikleri kültürel olarak şekillenmiştir. Bu nedenle, herhangi bir coğrafyada başarılı bir PADS modeli kurmak için, önce kültürel zemini anlamak esastır.

Erin Meyer’in Kültür Haritası ile Türk Kültürü ve PADS'ne Etkileri

Erin Meyer'in yaklaşımını kullanarak Türk kültürünü ve PADS'ne yansımalarını inceleyelim:

İletişim: Yüksek Bağlamlı:

Türk Kültüründe Durum: Sözle direkt söylenmeyenler, beden dili, ses tonu ve ilişkinin geçmişi ile bağlantılı olarak aktarılır. "İma dili, dokundurma" yaygındır. Açık ve doğrudan eleştiri kaba karşılanabilir.
PADS'ne Etkisi ve Zorluklar:
- Bir pilot, "Çok yorgunum" dediğinde, bunun altında depresyon, ailevi sorunlar veya tükenmişlik yatıyor olabilir. Akran destek sağlayıcısı, bu "yüksek bağlamlı" mesajı çözebilecek kültürel yetkinlikte olmalıdır.
- Doğrudan "Psikolojik sorunların mı var?" sorusu, kişiyi uzaklaştırabilir. Sorunlar, dolaylı yollarla, sohbet havasında konuşularak ve koçluk soru teknikleri ile açığa çıkarılmalıdır.

Eleştiri: Doğrudan Olumsuz Geribildirimden Kaçınan

Türk Kültüründe Durum: Havacılık sektörü, emniyet odaklı yapısı nedeniyle genel geçer yapıya karşı anlamlı bir direnç gösterse de kültürün doğası, olumsuz geribildirimin, doğrudan değil, yumuşatılarak ve hatta bazen pozitif ifadelerle sarılarak verilmesi eğilimini desteklemektedir. Dolayısıyla "Yüz kızartma"dan kaçınılır.
PADS'ne Etkisi ve Fırsatlar:
- Bu durum, PADS görüşmeleri için aslında bir avantaja dönüştürülebilir. Akran destek sağlayıcısı, destekleyici bir ebeveyn tarzında, daha hassas, nazik ve anlayışlı bir dil kullanmaya doğal olarak yatkındır.
- Ancak, danışan pilota "Bunda sorun yok" gibi aşırı yumuşak yaklaşım, problemin ciddiyetinin göz ardı edilmesine yol açabilir.

Güven: Özgül

Türk Kültüründe Durum: Güven, iş ilişkisinden önce, kişisel bağ kurularak gelişir, ortak geçmiş ve duygusal yakınlık üzerinden kurulur.
PADS'ne Etkisi ve Zorluklar:
- Bu, PADS'nin belki de en büyük zorluğudur. Bir pilot, kariyerini etkileme potansiyeli olan en mahrem sorunlarını, sadece "meslektaşı" olan birine açmakta zorlanabilir. Gizlilik vurgusu hayati önem taşır.
- Güveni artırmak için, akran destek sağlayıcılarının tanınan, saygın ve güvenilir kişilerden seçilmesi kritiktir. Bu kişilerin mevcutta veya gelecekte yönetim rollerinin olup olmayacağı konusu da güvenme eğilimini etkileyecektir.

İkna: Kavramlar Öncelikli

Türk Kültüründe Durum: Önce teori ve genel prensipler anlatılır, sonra pratiğe geçilir. İlişkiler ve bağlam, saf mantıktan daha önemli olabilir.
PADS'ne Etki ve Fırsatlar:
- PADS'nin tanıtımında "Emniyet Yönetimi Sistemi (SMS)'nin bir gereği" veya "ICAO'nun tavsiye ettiği bir insan faktörü uygulaması" gibi kavramsal çerçeveler vurgulanırken, sistemin kişilerin esenliğine sağlayacağı faydanın da üzerinde durulmak, “önemli ve değerlisin” mesajı vermek anlamında önemlidir.
- "Bu program, güvenliğimiz için hayati öneme sahip bir profesyonellik gereğidir" mesajı, "Bu program kendinizi iyi hissetmenizi sağlar" mesajıyla bir arada ve dengeli bir biçimde sunulduğunda zihinsel hazırlık daha kolay olacaktır.

Liderlik: Hiyerarşik

Türk Kültüründe Durum: Hiyerarşiye saygı yüksektir. Astlar, üstlerinin fikirlerini doğrudan sorgulamakta çekingen davranabilir.
PADS'ne Etkisi ve Zorluklar:
- En kritik zorluklardan biridir. Kıdemli bir kaptan pilot, kendisinden daha genç bir akran destek sağlayıcısına sorunlarını açmak istemeyebilir.
- Çözüm Önerisi: Akran destek sağlayıcı havuzunun, yaş, kıdem, cinsiyet ve unvan (Kaptan/Uçuş Eğitmeni/Yardımcı Pilot) dağılımı dengeli olmalıdır. Böylece danışacak olanlara rahat edecekleri bir seçenek sunmak çok daha kolay ve mümkün olacaktır.

Karar Verme: Fikir Birliğine Dayalı

Türk Kültüründe Durum: Kararlar, liderin onayıyla alınsa da genellikle ekip içinde fikir danışılarak ve "laf dinlenerek" şekillenir.
PADS'ne Etkisi:
- PADS'nin benimsenmesi için sadece üst yönetim kararı yeterli değildir. Program, pilot sendikaları, kıdemli kaptanlar ve eğitmenler gibi "güvenilir sesler" tarafından içeriden sahiplenilmeli ve tavsiye edilmelidir.

Çatışma: Doğrudan Çatışmadan Kaçınan

Türk Kültüründe Durum: Açık çatışma ve yüzleşmeden mümkün olduğunca kaçınmak tercih edilir. Uyum ve "gürültüsüz patırtısız" işleyiş değerlidir.
PADS'ne Etkisi ve Fırsatlar:
- PADS, çatışmayı önleyici bir mekanizma olarak sunulabilir. "Bu program, kokpitte yaşanabilecek kişisel gerginlikleri ve çatışmaları, önceden engelleyen bir araçtır" mesajı güçlü bir şekilde vurgulanmalıdır. Sorunlar kokpite taşınmadan, PADS'de halledilir.
- Sorunları açıkça ortaya koymaktan imtina etmek ve sorunun kaynağıymış gibi görünme korkusu sebebiyle sistemden uzak duranlar için de sürecin normalleştirilmesi önemlidir. Normalleşme, adil kültür çerçevesinde şekillenecek ve sürece yayılacak bir hedef olarak algılanmalıdır.

Kültürel Fırsatları Kullanmak ve Zorlukları Aşmak İçin Stratejiler

Türk kültürel yapısına uygun bir PPS modeli ;

Gizlilik ve Güven Vurgusu: Programın tanıtımındaki en önemli mesaj, mutlak ve yasal olarak korunan gizlilik olmalıdır. "Burada konuşulanlar burada kalır" güvencesi, özgül güven ihtiyacını karşılamak için şarttır.
Kıdem Dengesi: Akran destek sağlayıcı ekipleri, tüm pilot kitlesini temsil edecek şekilde, farklı kıdem seviyelerinden oluşturulduğunda, "Akran" kavramı, sadece "meslektaş" değil, "deneyim ve statü olarak eşit" anlamında da ele alınabilir.
Dolaylı İletişim Becerisi: Akran destek sağlayıcı eğitimleri, Türk kültüründeki yüksek bağlamlı iletişimi "okuma", dolaylı ifadeleri anlama ve koçluk sorularını etkin olarak kullanma becerisi üzerine özelleştirilebilir.
Kavramsal Çerçeve ve Lider Desteği: Program, "Emniyet" ve "Profesyonellik" çerçevesine oturtulmalı ve üst düzey yönetim tarafından şirket politikası olarak desteklendiği açıkça belirtilmelidir.
İçeriden Sahiplenme: Program, pilot camiasının saygın isimleri (emekli güvenilir kaptanlar, sevilen eğitmenler) üzerinden lanse edilebilir. Bu, "Bizden biri" hissini güçlendirir ve fayda satın almayı kolaylaştırır.

Sonuç

Türk kültür yapısı, PADS gibi bir sistemi benimsemek için son derece uygun davranışsal eğilimlere (sıcak ilişkiler, dayanışma, empati) sahip olmakla birlikte, hiyerarşi, güven ve dolaylı iletişim gibi zorlu engeller de barındırmaktadır.

Batı'dan olduğu gibi transfer edilen bir PADS modeli, Türk pilotu tarafından "bize uymayan yabancı bir sistem" olarak görülüp reddedilebilir. Ancak, Erin Meyer'in kültür haritasıyla ışık tutulan kültürel dinamikler dikkate alınarak tasarlanmış bir PADS, Türk havacılık sektörü için sürdürülebilir emniyet ve insan kaynağı kazanımına dönüşebilir. Bu yolla, başarılı bir Türk PADS'si, sadece teknik olarak mükemmel değil aynı zamanda Türk insanının yüreğine hitap edebilen, güvenini kazanabilen ve kültürel inceliğine saygı duyan bir program olacaktır.